فوبیا چیست؟ (علایم، علل و درمان فوبیا) - اوج باور

ترس یک واکنش هیجانی طبیعی است که انسان را از خطرات احتمالی حفظ می نماید و برای حفظ بقا ضروری است. اگر این ترس طبیعی به ترسی بیش از حد و در واکنش به اشیا و موقعیت های بی خطر بروز کند یک ترس مرضی است که فوبیا یا هراس نامیده می شود و موجب مختل شدن فرایند عادی زندگی می شود. در ادامه در خصوص این اختلال اضطرابی بیشتر بخوانید.

فوبیا چیست؟

ترس شدید یا بیمارگونه که در روانشناسی به هَراس، هراس زدگی (phobia) فوبی یا فوبیا شهرت دارد عبارت است از نوعی بیمارگونه و پایدار از ترس در فرد که باعث اختلال در زندگی روزمره وی می شود. بر خلاف ترس معمولی که واکنشی زودگذر و طبیعی به یک عامل خطرناک خارجی است، هراس بیشتر ترس از قرار دریافت در یک موقعیت خطرناک است مانند ترس از پرواز یا ماشین سواری. در بعضی موارد، فرد هرگز در تماس با چیزی که از آن می ترسد نبوده است.

در واقع با اینکه فرد می داند ترسش نامعقول است ولی توانایی کنترل آن را ندارد و اگر در معرض آنچه که از آن هراس دارد، قرار بگیرد موجی از اضطراب، ترس شدید و حتی وحشت زدگی بر او چیره می شود و این تجربه چنان برایش ناخوشایند است که سعی می نماید همواره از آن مورد هراس آور دوری کند. در میان اختلالات اضطراب، هراس ها از همه شایع ترند. سالانه 7.8 ٪ از عظیم سالان آمریکایی از یکی از انواع هراس زدگی رنج می برند و هراس های بیمارگونه، شایع ترین اختلال روانشناختی در میان زنان و دومین اختلال شایع در میان مردان سنین بالای 25 سال است.

بیشتر فوبی های ساده در دوران کودکی آغاز می شوند و مواردی نظیر ترس از هواپیما، مکان های بسته، یا ارتفاع ممکن است در اوایل عظیمسالی نیز ایجاد شوند. فوبی اجتماعی نیز معمولا در اواخر کودکی یا اوایل نوجوانی آغاز می شود. معمولا فوبی هایی که در دوران کودکی آغاز می شوند، تا سنین عظیمسالی دوام خواهند داشت و احتمالا شدت آنها نیز نسبتا ثابت خواهد ماند و با نوسان اندکی همراه خواهد بود.

نشانه های هراس زدگی

نشانه های جسمی هراس با نشانه های واکنش مبارزه یا فرار بدن در رویارویی با یک خطر واقعی، یکسان است. گستره اضطراب و ترس می تواند از یک دلهره و ترس متوسط تا یک حمله تمام عیار وحشتزدگی متفاوت باشد. نشانه های شایع بدین قرارند:

• نفس تنگی یا احساس خفگی
• تپش قلب
• درد یا ناراحتی در ناحیه قفسه سینه
• لرزش
• عرق کردن
• حالت تهوع و دل آشوبه
• سرگیجه یا حتی غش
• ترس از دست دادن کنترل و دیوانه شدن
• کرختی و گزگز...

انواع فوبیا

بیش از صدها نمونه از فوبی شناسایی شده است. حتی یکی از آنها ترس از ابتلا به فوبیاست. اما متخصصان به طور کلی این مشکل را به سه دسته تقسیم می نمایند:

1. آگورافوبیا، ترس شدیدی که در اماکن عمومی به فرد دست می دهد، مکانهایی که شاید خروج از آنها برای فرد مشکل باشد.
2. سوشیال فوبیا، ترس ناشی از ایجاد هرگونه روابط اجتماعی
3. فوبیای خاص، ترس شدید از شرایط و یا اجسام خاص.

بعضی از مشهورترین فوبیاها عبارتند از :

• آگورافوبیا: ترس از اماکن عمومی
• سوشیال فوبیا: چیزی ماورای خجالتی بودن
• کلاستروفوبیا: ترس از فضاهای تنگ
• زوفوبیا: ترس از حیوانات
• برونتوفوبیا: ترس از رعد
• آکروفوبیا: ترس از ارتفاع
• آئروفوبیا: ترس از پرواز
• کارسینوفوبیا: ترس از سرطان
• گاموفوبیا: ترس از ازدواج
• ترس از تاریکی
• ترس از تنهایی
• هراس از چیزهای جدید و قدیمی
• ترس از خون، تزریق یا آسیب دیدگی
• ترس از آمپول
• ترس های ماورا طبیعی

علت هراس چیست؟

علت واقعی این اختلال ناشناخته است ولی مجموعه ای از عوامل زیستی و وراثتی در کنار عوامل محیطی و روانشناختی مطرح شده است، به طوری که به نظر می رسد در بعضی از بچه ها که ذاتا مستعد فوبی هستند، وجود نوعی فشار مزمن محیطی یا روانشناختی ضروری است تا یک اختلال فوبی کامل شکل بگیرد. بعضی از این عوامل محیطی شامل تحقیر از سوی برادر یا خواهر عظیمتر، دعوای والدین و یا از دست دادن یا جدا شدن از والدین باشد.

• علت احتمالی هراس عبارتست از یک واکنش یادگرفته شده (ساخته شده در ذهن) مثلا ناشی از تماس با فرد دیگری دارای ترس مشابه، یا داشتن تجربه یک ترس اولیه که همراه با یک شی یا موقعیت خاص بوده است. یکی از عللی که می تواند عامل ترس موهومی باشد تجربه ای در دوران کودکی است که در ضمیر ناهشیار شخص پنهان است.
• واکنش فوبیک ممکن است از یک ترس ساده در کودک سرچشمه گرفته باشد و بر اثر تشابه و همانندی فراوری شده باشد. مثلا نوزادی را که والدین یا اطرافیان بالا و پایین می اندازند و با او بازی می نمایند ممکن است در نوجوانی دچار ترس از ارتفاع شود، یا کودکی را که پدر به اصرار سعی دارد وارد آب کند و شنا به او یاد دهد ممکن است فرد را دچار ترس از آب کند.

در خصوص سایر عالل می توان به این موارد اشاره نمود:

• ترس ناشی از یک حادثه فراموش شده
• ترس ناشی از احساس گناه فرد
• ترس به علت جابه جایی یک تشویش
• تبدیل شدن ترس از وسوسه های جنسی یا تجاوزکارانه
• ترس ناشی از احساس گناه و تنبیه خود
• ترس ناشی از یک تجربه ترس آور در گذشته

به هر حال درباره فوبی نیز مثل سایر اختلالات روان پزشکی ، فرایندی واحد به عنوان علت اختلال مطرح نیست و تعامل بین عوامل زیستی، روان شناختی و اجتماعی مختلف باعث بروز این اختلال می شود.

درمان فوبیا

برای درمان این اختلال نیز ترکیبی از درمان های غیردارویی و دارویی موثر شناخته شده است. تقریبا تمام روانشناسان از مکاتب مختلف عقیده دارند که بیمار فوبیک را باید با موضوعی که از آن هراس دارد روبرو کرد. فرار از موقعیت وضع را مشکل تر می نماید، فرانکل در زمینه درمان ترس معتقد بود اجتناب از نگرانی خود موجب افزایش نگرانی می شود.

بهترین روش درمان این اختلال، رفتار درمانی است که مهمترین تکنیک آن روبروه و حساسیت زدایی نسبت به ترس می باشد. در این روش با گذشت زمان از حجم ترس کم می شود و فرد آغاز به بدست آوردن اعتماد به نفس می نماید. معمولا اینگونه درمان ها با یاری گفتار درمانی و شناسایی عوامل، پیشرفت خوبی دارند و در 90 درصد موارد افراد مبتلا به هراس، درمان می شوند.

سایر روش های درمانی نظیر روانکاوی، خانواده درمانی و نیز استفاده از داروها از سوی روان پزشکان توصیه شده اند که با بهبود قابل توجه این اختلال توام بوده است.