اشکانیان، سلوکیان و هخامنشیان تپه اشرف مدفون در زیر آسفالت - اوج باور

در حین اجرا طرح لوله گذاری آب به سوی شرق بود که شواهد با اهمیتی در حوزه میراث فرهنگی بدست آمد که سبب شد تا فصل هفتم کاوش در تپه اشرف رقم بخورد. همین آغاز کافی بود تا شواهدی از دوره های مختلف از هخامنشیان و سلوکیان گرفته تا دوره اشکانی به دست آید.

در برآورد ها یک چاه سنگی مربع شکل پیدا شد که به لحاظ شکل و فرم فیزیکی بسیار ارزشمند است. این چاه در صخره سنگی تراشیده شده است و شش متر عمق دارد.

علیرضا جعفری زند، سرپرست هیات باستانی شناسی تپه اشرف با اشاره به آن که تا به امروز 6 فصل کاوش در تپه اشرف انجام داده است، گفت: از اواخر دهه هفتاد و نگارش نخستین کتابم تحت عنوان اصفهان پیش از اسلام توجه همگان را به تپه اشرف جلب کردم. از آن زمان تا به امروز تمام کوشش و کوشش همه بود که این تپه باستانی معرفی و ارزش های آن شناسایی گردد. تا سال 89 در این منطقه کاوش داشتم و امسال در سال 99 هفتمین فصل از کاوش را پشت سر می گذاریم؛ اما متاسفانه تا به امروز همکمک و پشتیبانی لازم انجام نشده است. بیش از یک سال و نیم کوشش کردم تا طرح لوله گذاری را متوقف کنم تا بتوانم در این محوطه کاوش داشته باشم درغیر اینصورت همان اتفاقی که برای بسکمک از محوطه های اصفهان حین راه اندازی مترو و سایر فعالیت های عمرانی رخ داد برای تپه اشرف هم همان می افتاد.

او معتقد است از آن جایی که اصفهان مملو از آثار دوره اسلامی است و بسکمک از بناهای دوره صفویه اصفهان مورد توجه مسئولان و گردشگران قرار می گیرد از این رو این نیاز احساس نمی گردد که به حوزه میراث و باستان شناسی دوره قبل از اسلام اصفهان توجه گردد. شاید این مهم یکی از دلایل بی توجهی به تپه اشرف باشد. همه تمرکز مسئولان روی بناهای دوره صفوی اصفهان است. عالی قاپو، نقش جهان و... به اندازه ای مسئولان اصفهان را مشغول کرده که حتی نیم نگاهی به آثار دوره قبل از اسلام ندارند، فارغ از آنکه این معماری و آثار دوره قبل از اسلام است که زیر بنای معماری دوره اسلامی را شکل می دهد و باید پیشینه را کشف و معرفی کرد.

جعفری زند گفت: بخش بزرگی از آنچه که تا به امروز در تپه اشرف کاوش شده است در زیر خیابان و فضای سبز واقع شده است. در حال حاضر برآورد های اجرا شده در عرض یک متر و بیست است. طبیعتاً بخشی از آثاری که پیدا کرده ایم در زیر خیابان واقع شده است و دست ما برای ادامه کاوش ها بسته است. درخواست های متعددی از شهرداری و میراث فرهنگی داشتم تا این امکان را برای ما ایجاد کنند و بتوانیم کاوش را در بخش های زیرین خیابان و فضای سبز ادامه دهیم. به همین دلیل تا به امروز مذاکرات متعددی با پلیس راهور و سایر مسئولان ذیربط اجرا شده تا بودجه ای دریافت کنیم و کاوش را ادامه دهیم. اما این مذاکرات در حد قول هایی از سوی مسئولان باقی مانده است و در انتظار نتیجه نهایی هستیم.

به گفته سرپرست هیات باستانی شناسی تپه اشرف، با توجه به شرایط موجود و این که بسکمک از آثار در زیر خیابان آن و فضا سبز قرار دارند بعد از کشف اسکلت بانو اشکانی دیگر امکان ادامه کار وجود نداشت از این رو در حال حاضر بخش کارگاهی محوطه فعال شده است و باستان شناسان در انتظار تصمیم همه مسئولان هستند.

جعفری زند گفت: ما می دانیم که یافته های باستانی در این محوطه تنها به آن چه که تا به امروز کشف کرده ایم ختم نمی گردد. چنان که در کنار اسکلت زن اشکانی یک سفال یا پارچ لبه شبدری که مخصوص نگهداری مایعات است پیدا شد. همچنین بقایایی از یک ساختار به دست آمده که تا کاوش نگردد نمی توانیم اعلام کنیم این ساختار چیست. به نظر می رسد این ساختار یک معماری باشد. ضمن آن که معتقد هستم با یک گورستان بسیار بزرگ در این منطقه روبرو هستیم.

این باستان شناس در پاسخ به این سئوال که آیا بر اساس ساختار به دست آمده می توان گفت با معماری یک آرامگاه روبه رو هستیم، گفت: خیر نمی تواند یک آرامگاه باشد. با توجه به آن که صورت اسکلت به دست آمده کاملا به سمت شرق است متعلق به دوره اشکانی است و می توان گفت به دوره مهرپرستی بازمی گردد چرا که دین و مذهب غالب در دوره اشکانیان مهرپرستی است و تدفین در خاک اجرا شده.

او با اشاره به دستاوردهایی که در این فصل از کاوش به دست آمده گفت: با توجه به یافته های باستانی که در ترانشه محدودی که داشتیم به دست آمده می توانم بگویم اگر این کاوش ادامه یابد به یافته های منحصر به فردی دست پیدا خواهیم کرد. علاوه بر یافته های دوره اشکانی و آثار مهم این دوره می توان آثاری از دوره های گذشته را به دست آورد چونانکه در زیر این لایه با لایه های از دوره سلوکیان روبرو شدیم و از دوره سلوکیان نیز نمونه های سفال به دست آورده ایم.

به گفته جعفری زند، تپه اشرف بسیار گسترده است و به نظر می رسد هر بخش از آن در یک دوره از تاریخ مورد استفاده و توجه قرار می گرفت. به طور مثال در ضلع جنوب غربی لایه های دوره هخامنشیان به دست آمده که با آثاری از دوره سلوکیان همراه بود و در آن بخشی از آثار دوره اشکانی به دست نیامده است. حتی بیشتر آثاری که از شمال تپه اشرف به دست آمده مربوط به دوره ساسانیان است. در واقع می توان گفت تپه اشرف اصفهان نیز مانند سایر تپه های بزرگ باستانی همچون شوش و هگمتانه به دلیل وسعت بسیار زیادی که دارد در هر دوره تاریخی یک بخش از آن مورد توجه و سکونت قرار می گرفت.

بنابراین گزارش، در فصل های گذشته کاوش تپه اشرف، یک سکه ساسانی و سفال های مربوط به قرن سوم پیش از میلاد (سلوکی و اشکانی) به دست آمد که نمونه های آن ها را می توان در پاسارگاد دید و پیش از این در اصفهان گزارش نشده است. به گفته جعفری زند پیشتر تنها جایی که در اصفهان کاوش باستان شناسی شده، کاوش های ایتالیایی ها در مسجد جامع عتیق است که تنها دو یا سه قطعه مربوط به دوران ساسانی شناسایی شد و بقیه آثار متعلق به دوره اسلامی است.

هیات باستان شناسی در این کاوش ها به حوضخانه و بنا نیمه تمام کاخ اشرف متعلق به قرن دوازدهم هجری قمری رسیدند. مهم ترین دستاورد کاوش های پیشین تپه اشرف اما شناسایی بخش هایی از قلعه ساسانی بود که اکنون در مجاورت خیابان مشتاق دوم مشهود است.

در این میان کشف یک چاه سنگی ساسانی و هم چنین گورخمره های اشکانی، کشف اسکلت یک اسب چهارساله در کنار گورخمره های اشکانی و در نهایت کشف اسکلت بانو اشکانی و اشیای باستانی از جمله سفال و... از آخرین یافته های کاوش در تپه اشرف اصفهان است.

سرپرست هیات باستانی شناسی تپه اشرف درخصوص شرایط نگهداری از یافته های جدید کاوش های اخیر که شامل اسکلت بانوی اشکانی نیز می گردد، گفت: این اسکلت در جای خود است و روی آن را پوشانده ایم تا در شرایط مناسب بتوانیم آن را منتقل کنیم. البته نیاز است تا اطراف آن خالی گردد تا موقعیت بهتری برای انتقال ایجاد کنیم. در این میان هنوز بخشی از بدن اسب که چندی پیش پیدا کردیم در زیر خیابان مدفون است و نتوانستیم آن را کامل بیرون بیاوریم. از این رو نیاز است تا خیابان به مدت حداقل یک ماه مسدود گردد تا بتوانیم کار کاوش را انجام دهیم.

او ادامه داد: بخشی از کارگاه فلزگری زیر خیابان واقع شده است، بخشی از کارگاه عصاره میوه زیر خیابان و بخش دیگر زیر فضای سبز واقع شده است، معماری را به دست آورده ایم بخش بسیار زیادی از آن زیر خیابان واقع شده است. غیر از این قبر و گور خمره ای که چندی پیش پیدا کردیم قطعا با گورستانی بزرگ و تعداد زیادی از گورهای دیگر در منطقه روبه رو خواهیم بود. کشف تمام این یافته های باستانی نیازمند کمک مسئولان و تعامل مسئولان شهری با میراث فرهنگی است.

ایلنا نوشت، سرپرست هیات باستانی شناسی تپه اشرف معتقد است: تا به امروز یک صدم تپه اشرف کاوش شده و بخش بزرگی از این منطقه زیر خیابان واقع شده است و نیاز است تا کاوش ها ادامه یابد.