بچه ها در شبکه های اجتماعی؛ با آن ها چه کنیم؟ - اوج باور

اینترنت برای بچه ها فضایی است باقابلیت آموزشی جذاب و هم زمان خطر های نهفته بسیار. حضور بچه ها در اینترنت و استفاده از شبکه های مجازی پیش از همه گیری ویروس کرونا هم مایه نگرانی خانواده ها، سازمان های مدافع حقوق بچه ها و ارگان های رسمی بود.

اما با آغاز همه گیری ویروس کرونا و اجبار بچه ها به ادامه تحصیل از خانه به وسیله شبکه های مجازی احساس خطر نسبت به صدمات جدی فضای مجازی به مراتب بیشتر شده است.

طبق گزارش مدیریت مخاطرات سلامت روان و امنیت دانش آموزان در دوران آموزش های از راه دور که توسط مرکز آنالیز های استراتژیک سال جاری منتشر شده، در این دوران: 69 درصد دانش آموزان احتیاج به دریافت مشاوره داشته اند و 42 درصد آن ها احتیاج فوری خود را اعلام نموده اند.

در ادامه این گزارش می خوانیم: از میان پنج هزار پاسخ دهنده 44 درصد در معرض اضطراب تحصیلی، 28 درصد در معرض آسیب های حضور مداوم در فضای مجازی و 17 درصد اعلام نموده اند در روابط خانوادگی دچار مشکل بوده اند.

درزمینهٔ آموزش مجازی در دوران همه گیری ویروس کرونا، وزارت آموزش وپرورش طی بخشنامه هایی استفاده از پیام رسان های خارجی مانند تلگرام و واتس آپ، و اینستاگرام را ممنوع نموده است و اعلام شده که در صورت دریافت گزارش، متخلفان پیگرد قانونی خواهند شد، اما بسیاری از مدارس همچنان از این اپلیکیشن ها برای برگزاری کلاس ها استفاده می نمایند.

طبق گزارش مدیریت مخاطرات سلامت روان و امنیت دانش آموزان، میزان بازدید از محتوای پرورشی در سامانه درسی به طور متوسط حدود 100 هزار بازدید است. این رقم در مقایسه با جمعیت هفت میلیونی شبکه بسیار کم و نشان دهنده پوشش دو درصدی این محتوا است.

بی شک استفاده از فضای مجازی بخشی از زندگی بچه ها خواهد بود و هر چند نگرانی های جامعه به واسطه پررنگ تر شدن حضور فضای مجازی در زندگی بچه ها در دوران همه گیری ویروس کرونا، شدت گرفته است، اما آن طور که در گزارش حقوق بچه ها و اینترنت یونیسف آمده است:

ما بچه هامان را از سواد خواندن محروم نمی کنیم، چون ممکن است زمانی به کتاب نامناسبی برخورد نمایند. در خصوص فضای مجازی هم طبق پیمان حقوق کودک سازمان ملل، با رعایت سه اصل حفاظت، آماده سازی و مشارکت باید بتوان حق استفاده از اینترنت امن را برای بچه ها فراهم کرد.

حامد فرمند کارشناس و فعال حقوق بچه ها در این باره می گوید: در بیشتر نقاط دنیا، قوانین عقب تر از تحولات اجتماعی حرکت می نمایند و این تا حدی به دلیل کندی فرایند تدوین قانون ها و تایید و سپس اجرایی شدن آن ها است.

حامد فرمند در این مورد می گوید: آنچه می تواند مقدمه اساسی برای مقابله با آسیب های ناشی از فضای مجازی برای بچه ها باشد و خلا آن به شدت حس می گردد، شناسایی و دسته بندی این خطرات و آموزش راه های حفاظت و حمایت از بچه ها در فضای مجازی به کسانی است که مرتبط با بچه ها هستند.

از جمله معلمان، آموزشگران، مددکاران اجتماعی، والدین و سرپرستان و خود بچه ها. اگر حد مطلوبی از خودمراقبتی در خانواده ها و کسانی که در ارتباط با بچه ها هستند وجود داشته باشد، در مرحله بعد می توان با یاری دریافت از قوانین موجود و قوانین دقیق تری که تدوین و تایید خواهند شد، از بچه ها حمایت کرد.

بیشتر اپلیکیشن ها و شبکه های مجازی برای باز کردن حساب کاربری محدودیت های سنی دارند یا اینکه وب سایت های دانلود مانند گوگل پلی یا اپل استور درباره دانلود آن ها توصیه سنی دارند. محدودیت سنی به این معنی است که فردی که کمتر از سن اعلام شده دارد نباید در این سایت ها عضو و از اپلیکیشن ها استفاده کند.

در اغلب موارد این محدودیت های سنی شیوه ای است که اپلیکیشن ها می خواهند از شکایت های احتمالی که در خصوص انتشار محتوای خصوصی کاربران زیر سن قانونی می تواند مطرح گردد جلوگیری نمایند. محدودیت سنی در اینجا بیشتر حکم توصیه دارد، زیرا در واقعیت افراد زیر سن مجاز در این شبکه های اجتماعی حضور دارند.

نکته ای که آقای فرمند در شرح شناسایی خطرات شبکه های مجازی یادآور می گردد این است که این شبکه ها اساسا دوستدار کودک نیستند برای عظیمسالان طراحی شده اند و ملاحظات ویژه ای برای بچه ها در آن ها در نظر گرفته نشده است.

در ادامه حدودیت سنی هر کدام از این سه اپلیکیشن پر هوادار در ایران، جنبه های پرخطر و راه های کنترل آن ها مرور شده است.

واتس آپ

محدودیت سنی واتس آپ تا سال 2018 در همه کشور ها 13 سال بود، اما از سال 2018 واتس آپ محدودیت سنی را در اتحادیه اروپا به 16 سال رسانده است. این تغییر سن قانونی به دنبال تغییراتی که در قوانین محافظت از داده های شخصی اتحادیه اروپا ایجاد شد، اعمال شد. محدودیت سنی در خارج از اتحادیه اروپا همچنان 13 سال است.

واتس آپ در صفحه مقررات و محدودیت های سنی تأکید می نماید ارائه اطلاعات غلط، خلاف قوانین استفاده از این اپلیکیشن است. توصیه واتس آپ به پدر و مادر هایی که متوجه شده اند فرزند زیر سن مجازشان حساب کاربری دارد این است آن حساب را پاک نمایند.

اگر کسی از وجود حساب کاربری مرتبط با فردی کمتر از سن مجاز خبر دارد باید آن را با ارائه مدارک شناسایی گزارش کند. درصورتی که که واتس آپ بعد از آنالیز مدارک تشخیص دهد فرد مورد نظر زیر سن مجاز است، حساب کاربری را غیرفعال خواهد نمود.

بااین وجود واتس آپ مکانیزمی برای کنترل کردن سن افرادی که حساب کاربری باز می نمایند ندارد و در هنگام باز کردن حساب کاربری فقط شماره تلفن کاربر را می پرسد. در عمل بسیاری از بچه ها زیر سن مجاز در این شبکه اجتماعی حساب کاربری دارند و خصوصاً در دوران تحصیل از راه دور استفاده از آن به مراتب بیشتر هم شده است.

در تنظیمات برنامه گزینه ای برای کنترل محتوا توسط پدر ها و مادر ها قرار داده نشده است و با توجه به اینکه پیام ها بین فرستند و گیرنده کدگذاری می شوند، کنترل مصاحبه های بچه ها برای والدین به مراتب مشکل تر است.

در واتس آپ امکان گزارش دادن محتوی نامناسب وجود ندارد. شما نمی توانید عکس یا ویدیو نامناسبی که برای فرزندتان رسیده را گزارش دهید. اما می توانید فرستنده عکس، ویدئو یا مطلب را بلاک کنید و یا گزارش بدهید.

اگر نخواهید اطلاعات شخصی و مکان فرزندتان در واتس آپ معین باشد، به گزینه های پروفایل بروید و امکان نمایش موقعیت مکانی را غیرفعال کنید. وب سایت نت آور وابسته به جمعیت ملی جلوگیری از خشونت به بچه ها بریتانیا (ان اس پی سی سی) توصیه های ویژه ای درباره قابلیت چت های فردی و گروهی واتس آپ دارد:

یک فرد ممکن است به راحتی توسط ادمین یک گروه به چت های گروهی دعوت گردد. این یعنی کودک شما ممکن است توسط فردی که نمی شناسد به گروهی که اعضا آن را هم نمی شناسد دعوت گردد.

این دعوت ها به سادگی انجام پذیر اند و نکته حساس تر این است همه اعضای این چت گروهی می توانند معینات فرزند شما و شماره تلفن او را ببینند. این یعنی هر کدام اعضا چت گروهی بعداً می تواند اگر بخواهد با کودک شما تماس بگیرد.

در چت های گروهی تماس ویدئویی هم وجود دارد و ضمناًً افراد عکس ها ویدئو هایی از افراد دیگر برای همدیگر می فرستند. راهکار توصیه شده ان اس پی سی سی در این مورد این است:

با فرزندتان صحبت کنید و از او بخواهید به تماس های واتس آپ از طرف شماره تلفن هایی که نمی شناسد پاسخ ندهد و اگر تصویر و یا مطلبی نامناسب و آزاردهنده در چت گروهی یا انفرادی دید از آن گروه یا چت دو نفره خارج گردد و به شما اطلاع بدهد.

واتس آپ گزینه جدیدی اضافه نموده است که با فعال کردن آن پیام های متنی، صوتی و تصویری داخل گروه یا بین افراد بعد از 7 روز ناپدید می شوند.

نکته قابل یادآوری در خصوص این گزینه این است که تصاویر و صدا های باقی مانده درگوشی های افراد همچنان پاک نشده و قابلیت به اشتراک گذاری دارند و ضروری است بچه ها و نوجوانان همچنان در خصوص محتوی به اشتراک گذاشته دقت نمایند.

تلگرام

سن مجاز برای استفاده از تلگرام بالای 16 سال است. شرکت اپل در درجه بندی خود آن را برای 17 سال به بالا مناسب دانسته است. اما در اینجا هم هیچ راهی برای کنترل سن افراد وجود ندارد حساب کاربری صرفاً شماره تلفن همراه ایجاد می گردد. تلگرام قابلیت اشتراک تصاویر، فایل صوتی و متن و تشکیل گروه دارد.

تلگرام در تنظیمات خود می تواند شماره تلفن دارندگان حساب کاربری را مخفی نگه دارد. از کارکرد های حساس تلگرام قابلیت برای چت های مخفی و نیز مصاحبه هایی است که بعد از مدتی ناپدید می شوند. این یعنی بچه ها ممکن است با افراد ناشناسی صحبت نمایند و بعد هیچ ردی از آن مکالمات باقی نماند.

پیام ها قابلیت انتشار در گروه های مختلف دارند و هر پیام بازنشر شده حاوی نام کاربری فردی است که پست را منتشر نموده است. این یعنی اگر پستی از کودک شما بازنشر گردد، حساب کاربری او در اختیار دیگران قرار می گیرد.

درواقع تأکید سازندگان تلگرام بر اینکه آن ها برخلاف اپلیکیشن های رایج، اختیار بیشتری به کاربران برای خصوصی نگه داشتن مراودات و حفظ داده های شخصی شان می دهد، آن را برای بچه ها خطرناک تر می نماید، چون هم زمان امکان کنترل والدین را هم کمتر می گردد.

بااین وجود در تلگرام علاوه بر گزارش یا قفل کردن افراد، می توان محتوای نامناسب را گزارش کرد. البته اگر این پست ها در گروه های عمومی باشند.

برای محتوی به اشتراک گذاشته شده در مصاحبهی های خصوصی چنین امکانی وجود ندارد. اگر فرزند شما محتوای نامناسبی به اشتراک گذاشته باشد، با فشار روی مطلب فرستاده شده، گزینه پاک کردن فعال می گردد و می توان پست را از گروه یا مصاحبهی دو نفره پاک کرد.

اینستاگرام

حداقل سن مجاز برای داشتن حساب کاربری در اینستاگرام 13 سال است. طبق قوانین اینستاگرام، اگر حساب کاربری برای شخص زیر 13 سال ساخته شده است باید به طور معین نام یکی از والدین یا فرد عظیم سالی که مسئول صفحه است قید گردد.

اگر پدر و مادر متوجه حساب کاربری به نام فرزندشان بدون نظارت آن ها و فرد مسئول دیگر شدند می توانند آن حساب را به روشی که در صفحه یاری اینستاگرام آمده است پاک نمایند.

اگر بخواهید صفحه فردی زیر 13 سال را گزارش بدهید یا متوجه شده اید کسی با نام فرزند شما حساب اینستاگرام باز نموده است می توانید با پر کردن فرمی در صفحه یاری ها، حساب کاربری را گزارش دهید. اگر حساب کاربری کودکی که سنش را بیشتر گفته است را گزارش بدهید، اینستاگرام بعد از آنالیز آن حساب را پاک می نماید.

اینستاگرام برای این کار نام کاربری، رمز ورود و نسبت شما با دارنده حساب را سؤال می نماید و اگر اطلاعات صحیح باشد، حساب پاک خواهد شد.

اگر فرزند نوجوان شما که بالاتر از 13 سال حساب اینستاگرام به نام خود دارد، اما شما نگران فعالیت های او در این شبکه هستید، اینستاگرام هیچ امکان دسترسی و کنترلی در اختیار والدین نمی گذارد. طبق قوانین حقوق فردی، فرد 13 سال صاحب و مسئول صفحه خود است.

اینستاگرام در این موارد والدین را به صفحه راهنمای خانواده ارجاع می دهد. در این صفحه دفترچه های هدایت حاوی اطلاعات برای یاری برای ایجاد رابطه شفاف و یاری به نوجوانان برای آشنایی با تنظیم هایی خاصی است که به حفظ امنیت آن ها یاری می نماید.

اینستاگرام گزینه نمایش موقعیت مکانی را در حالت خاموش قرار می دهد مگر اینکه خود کاربر آن را فعال کند. کاربر می تواند نظر های گذاشته شده زیر پست ها را کنترل و محدود کند. امکان گزارش و قفل کردن محتوا در کنار همه پست ها وجود دارد.

وب سایت نت آور اینستاگرام را از جهت محتوی و مطالبی که ممکن است در معرض بچه ها بگذارد، مناسب نمی داند: اینستاگرام مکانیسم هایی برای حذف مطالب و نظراتی که نامناسب اند دارد، اما این مکانیسم های تمام این موارد را حذف نمی نمایند.

بچه ها با دنبال کردن افراد مشهور می توانند در معرض مطالب و تصاویر مختلفی که برای آن ها مناسب نیست قرار بگیرند و والدین کنترلی بر این محتویات ندارند.

توصیه نت آور به والدین این است که حساب کاربری فرزندان را در حالت خصوصی قرار دهند، به آن ها شیوه های گزارش دادن، قفل کردن و محدود کردن نظرات را نشان بدهند. با کودک خود درباره فالوئر هایشان صحبت نمایند و قواعد و قرارداد هایی با فرزندان در این مورد فالوئر هایشان و کسانی که می خواهند دنبال نمایند وضع نمایند.

ان اس پی سی سی ضمناًً هشدار داده است که در سه ماه اول محدودیت های همه گیری کرونا در بریتانیا 37 درصد موارد سو استفاده جنسی از بچه ها که به پلیس گزارش شده است در ارتباط با اینستاگرام بوده اند. طبق این تحقیق 51 درصد موارد استفاده جنسی گزارش شده در دوران قرنطینه به اپلیکیشن های های وابسته به فیس بوک (فیس بوک، واتس اپ و اینستاگرام) مرتبط بوده اند.

آگاهی خانواده ها از فضای مجازی، رابطه شفاف والدین و فرزندان: فراتر از محدودیت سنی اپلیکیشن ها آنچه فراتر از محدودیت سنی اپلیکیشن های مختلف اهمیت دارد، دانش خانواده ها از ضررها، خطر ها و نیز فواید فضای مجازی است.

یونیسف و سازمان ها دولتی و غیر دولتی بر وجود رابطه و مصاحبه های باز و شفاف بین بچه ها و والدین برای حفظ امنیت آن ها در فضای مجازی تاکید دارند. در نهایت برای جلوگیری از آسیب بچه ها در فضای مجازی، آن ها باید بتوانند با اطمینان خاطر و بدون ترس و نگرانی، آنچه در فضای مجازی آزارشان داده را به پدر و مادر و فرد عظیمسال معتمد اطلاع بدهند.

مرسده عامری متخصص مربیگری بچه ها و آموزش در خانه می گوید: جلب اعتماد بچه ها اولین قدم در این راه است. اگر فرزندان به والدین اعتماد داشته باشند، در ادامه جهت و روبرو شدن با فضای مجازی هم این اعتماد را حفظ خواهند کرد.

او در ادامه شرح می دهد صحبت با بچه ها و رسیدن به چهارچوب های معینی که در ادامه این مصاحبه ایجاد می گردد می تواند در شکل دریافت رابطه شفاف و همراه با اعتماد یاری کند. حاصل این مصاحبه ها می تواند مقررات ساده ای درباره استفاده از فضای مجازی در خانه باشد که همه اعضا خانواده به آن پایبند باشند.

وب سایت ان اس پی سی سی هم به عنوان نمونه یک فایل پی دی اف با عنوان قرارداد استفاده از اینترنت در خانواده در اختیار والدین قرار داده است.

در این قرار داد کودک قبل از دانلود هم برنامه یا بازی جدید، از پدر و مادر درباره آن سوال می نماید و اجازه می گیرد. پدر و مادر هم اگر بخواهند تصویری از فرزندان و خانواده منتشر نمایند از آن ها اجازه می گیرند. به این ترتیب رابطه دو طرفه و همراه با احترامی در استفاده از فضای مجازی شکل می گیرد.

خانم عامری یادآوری می نماید که رابطه خانه و مدرسه در دوران آموزش از راه دور بسیار مهم است و هم معلم ها و خانواده ها باید در خصوص استفاده بچه ها از فضای مجازی آموزش ببینند. او جای کلاس های آموزش سواد مجازی را در خانواده ها و مدارس را خالی می بیند.