فشارگرانی برطبقات کم درآمد - اوج باور

اعتماد در ادامه نوشت: با اینکه در تعریف عمومی، تورم شتاب افزایش قیمت ها نامیده می گردد و نه خود افزایش قیمت، اما نوسان رو به بالای قیمت در سبد خوراکی ها و آشامیدنی ها طی بهمن ماه امسال و در واقع یک ماه مانده به خاتمه سال کرونازده 1399، نگرانی هایی را برای انتقال این شرایط به سال آینده ایجاد نموده است. اما چرا این شرایط نگران کننده است؟

تورم بخش خوراکی ها در بهمن ماه نسبت به دی ماه بیش از 5 درصد رشد داشته است. در حالی که تورم سبد غیرخوراکی ها در طول یک ماه، 1.1 درصد افزایش پیدا نموده است. در واقع اتفاق عظیم همین یک ماهه، کاهش قدرت خرید مواد غذایی بوده است. در این یک ماه، حقوق یا مزایا افزایشی نداشته، یارانه نقدی پرداختی دولت مثل همواره بوده و سیاست جبرانی مانند یارانه معیشتی یا حتی کوپن نیز در کار نبوده است. بنابراین با یک درآمد ثابت چه راهکاری می تواند جبران هزینه ها را بکند؟

خوردن و آشامیدن اولین اولویت برای زنده ماندن و کار و فعالیت است. دهک های کم درآمد عموما در مقابل چنین شرایطی دو راه بیشتر ندارند: راه اول، کاهش هزینه ها در بخش های دیگر مثل تفریح، مسکن، حمل و نقل، ارتباطات و حتی پس انداز و هزینه کرد پول در بخش خوراکی است. راه دوم، کاهش خرید کالای خوراکی و روی آوردن به منابع خوراکی است که ارزش غذایی کمتر یا کیفیت پایین تری دارند. به طور مثال، قیمت روغن تراریخته، از قیمت روغن ارگانیک ارزان تر و زیان های آن برای سلامتی به مراتب بیشتر است، اما فرد کم درآمد برای جبران هزینه ها، انتخاب دیگری ندارد.

اجزای تورم

یک نگاه کلی به اجزای تورم در بهمن ماه می توان تصویر روشن تری از آن چیزی را به دست بدهد که در حوزه رابطه اقتصادی مردم و کالا ها اتفاق افتاده است.

در بهمن ماه، فقط شاخص قیمت ها در سبد کالای مسکن، آب و برق و گاز نسبت به دی ماه تفاوتی نداشته؛ اما به ترتیب، سبد خوراکی ها، تفریح و فرهنگ، هتل و مراکز اقامتی، لوازم خانگی و بهداشت و درمان، بالاترین رشد ها را به خود اختصاص داده اند. در میان این سبد های کالایی، سبد خوراکی ها در بهمن ماه نسبت به دی ماه رکورد زده و 5.3 درصد رشد نموده است.

البته در مقیاس سالانه، یعنی نسبت به بهمن ماه سال گذشته سبد خوراکی ها نزدیک به 67 درصد رشد داشته است! جزییات شاخص قیمت ها در سبد خوراکی ها نیز تصویر عجیبی را ارائه می نماید. به طور مثال، فقط در طول یک ماه، شاخص قیمت گروه شکر، عسل، مربا، شیرینی و شکلات بیش از 10 درصد رشد نموده است! یا شاخص قیمت سبزیجات در همین بهمن ماه امسال، نسبت به دی ماه 10.4 درصد رشد داشته است.

در مقیاس سالانه، شرایط به مراتب بدتر است. مثلا شاخص قیمت در گروه کالایی روغن ها و چربی ها 95 درصد نسبت به بهمن 98 رشد نموده است. شاخص قیمت میوه و خشکبار هم نزدیک به 87 در یک سال بالا رفته یا گروه کالایی شیر، تخم مرغ و پنیر نزدیک به 80 درصد نسبت به بهمن ماه سال گذشته رشد داشته است!

خوراکی ها در روستا ها گران تر از شهر ها

تمام این آمار ها متعلق به بخش شهرنشین جامعه ایرانی است. در روستا ها شرایط با شدت بیشتری به همین منوال است. اگر خانوار های روستایی در بهمن ماه امسال، تورم منفی ماهانه در بخش هایی، چون مسکن، سوخت، ارتباطات یا دخانیات را داشته اند در عوض سفره آن ها نیز کوچک تر شده است. تورم ماهانه در بخش خوراکی ها در خانوار های روستایی تقریبا هم اندازه خانوار های شهری و به میزان 5.5 درصد بوده است.

اما تورم سالانه بالاتر از خانوار های شهری حدود 69 درصد شده است! اینکه چرا روستاها به عنوان تامین کننده خوراکی ها با تورم بیشتری دست و پنجه نرم نموده اند را باید بخش کارشناسی و اقتصاددانان ایران پاسخ دهند.

اما حدس اولیه این است که خانوار های روستایی برای تامین مواد غذایی مجبور به استفاده از کالا های تولیدی در شهر ها شده و به دلیل واسطه گری و دست به دست چرخیدن بیشتر این کالا تا رسیدن به مصرف کننده، بهای بیشتری برای کالای مورد احتیاج خود پرداخته اند. به طور مثال در گروه کالایی روغن ها و چربی ها تورم سالانه برای خانوار های شهری 113 درصد در میوه و خشکبار بیش از 96 درصد و در شکر، مربا، عسل و شیرینی و شکلات 80 درصد است؛ حال آنکه در بخش خانوار های شهری این عدد پایین تر بوده است.

نگاهی به تورم نقطه به نقطه

تورم نقطه به نقطه، تعریفی است که به معنای مقایسه تورم در هر مقطع با موقعیت مشابه خود در سال قبل است. تورم نقطه به نقطه خوراکی ها در بهمن ماه امسال برای خانوار های شهری به 66.8 درصد رسیده است. این عدد برای خانوار های روستایی 68.6 درصد است. این اعداد بدین معناست که فشار به سفره خانوار های شهری و روستایی در بهمن ماه امسال نسبت به سال قبل بیشتر شده و قدرت خریدشان نیز به همین میزان کاهش پیدا نموده است.

ثروتمندان زیان کمتری می بینند

فشار افزایش قیمت ها و تمرکز آن در گروه کالایی خوراکی ها موجب می گردد که دهک های کم درآمد در مقایسه با دهک های پردرآمد آسیب بالاتری ببینند. در واقع آن گونه که اقتصاددانان می گویند، تورم بالا، پولی است که از جیب فقرا پرداخت می گردد. آن گونه که آمار تورم بهمن ماه نشان می دهد، افزایش تورم در هر دهک درآمدی از دهک قبلی خود بالاتر و از دهک بعدی خود کمتر بوده است؛ به عبارت دیگر، دهک دهم، یعنی دهک برخوردار جامعه 1.9 درصد از تورم ماهانه را تجربه نموده اند. در حالی که دهک اول و دوم 3 درصد تورم ماهانه را داشته اند.

در واقع، با افزایش قیمت ها در بخش خوراکی ها و توقف رشد قیمت ها و تورم در بخش غیرخوراکی ها و کالا های بادوام این دهک های کم درآمد بوده اند که آسیب دیده اند. کم درآمد هایی که حالا نوسان قیمت دلار در دی ماه و رسیدن آن به بیش از 30 هزار تومان را به عینه در زندگی و سر سفره های خود می بینند.