شرایط کنونی قصه گویی در مناسبتها و جشنهای مازندران خوب نیست - اوج باور

قصه گویی سالخوردگان خانواده پس از خاتمه فصل کشاورزی و آسودگی از کار و کوشش پای ثابت در شونیشت (شب نشینی) مازندرانی ها بود و در جشنهای مناسبتی همانند شب یلدا برای خودش جایگاه و پایگاهی داشت.

بیان قصه ها و افسانه های نانوشته از زبان مادر بزرگ ها و پدر بزرگ ها که برای بچه ها مجذوب نمایندهیت داشت آنها را پای ثابت این محافل می کرد و کودک، نوجوان، جوان و سالمند دور کرسی ها نشسته و ساعتهای این شب طولانی را در کنار یکدیگر سپری می کردند.

قصه گویی در آن موقع خود علت خوبی برای دورهمی های شب یلدا به شمار می رفت و پای ثابت یکی از آیین های سنتی این شب در مازندران بود.

در فرهنگ عمومی و تعاملات بین اقوام و خانواده ها در کشورهای مختلف، همیشه قصه گویی جای شایسته ای داشته و در کشور ما نیز خانواده ها شبها در منازل، قهوه خانه ها و مراکز مختلف دور هم جمع میشده و اوقات خود را با بیان قصه های مختلف می گذرانده اند.

قصه ها و داستانهای تاریخی، بیان نماینده تاریخ و فرهنگ هر ملت و کشور محسوب می شوند و قصه گویی سابقه طولانی در ادبیات ایران دارد چنانکه خاطره گویی شب یلدا نیز در آداب و رسوم مازندران جایگاهی خاص و دیرینه دارد.

اما امروزه دیگر کمتر کسی سراغی از قصه و افسانه ها را می گیرد و کتاب قصه های شب یلدای مازندران می رود که بسته گردد موضوعی که کارشناسان حوزه فرهنگ و آداب سنتی از آن به رنگ باختن بخشی از آداب یلدایی نام می برند.

یکی از پژوهشگران حوزه فرهنگ و تاریخ بومی مازندران از قصه های کهن به عنوان بخشی از فرهنگ بومی استان نام برد و گفت که این بخش از فرهنگ و رسوم استان در حال رنگ باختن در جامعه است.

علی رمضانی پاچی پیرامون اینکه شرایط کنونی قصه گویی در مناسبتها و جشنهای مازندران خوب نیست، ادامه داد: در گذشته قصه گویی یکی از تفریح هایی بود که در دور همی های مردم مازندران رونقی داشت.

وی گفت: بیان داستانها و حکایت های تاریخی که بیشتر از شاهنامه فردوسی و تواریخ کهن بیان می گردد، از جمله رسومی است که موجب تقویت فرهنگ و ادب فارسی نیز می گردد.

وی که شرایط کنونی قصه گویی در مناسبتها و جشنهای مازندران را خوب نمی داند، اضافه کرد: حفظ و احیای این قصه ها در قالب کتاب می تواند تا حدودی از فراموشی همیشگی آنها در طول تاریخ جلوگیری کند.

به گفته این پژوهشگر مازندرانی، سالهای قبل بیشتر از 200 قصه ویژه شب یلدا استان مازندران جمع آوری شد که به علت نداشتن اعتباری هنوز چاپ نشده است.

وی امیدوار است که با حمایت مالی مسئولان و چاپ کتاب قصه ها و افسانه های کهن مازندران این بخش از تاریخ کهن استان حفظ بماند.

رمضانی پاچی قصه گویی و یا بیان داستانهای در مناسبتهای مختلف را از جمله راه های ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی به عنوان یکی از نیازهای مهم جامعه برشمرد و تاکید نمود: باید با توجه بیشتر به این مساله در راستای غنای فرهنگ و ادب پارسی و توسعه مطالعه بین خانواده ها گام برداشت.

قاسمعلی یعقوبی، دیگر پژوهشگر حوزه تاریخ مازندران با اشاره به اینکه هرچند سند تاریخی از مراسم و رسوم چله شو در مازندران وجود ندارد، گفت: اما بسیاری از آدابی که این روزها در این استان اجرا می گردد برگرفته از گذشته تاریخی این رسوم است.

وی اضافه کرد: مکتوب نبودن این آیین ها و سنت ها باعث نشده است که آنها به باد فراموشی گرفته شوند و همچنان سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر در حال انتقال است.

وی ادامه داد : چله شو در مازندران ویژگی های خاص خود را دارد که در آن اعتقاد مردم این دیار به زایش و حیات بیشتر نمود و جلوه دارد.

پژوهشگر حوزه تاریخ مازندران گفت: در این شب استفاده از میوه های جنلگی دانه دار از جمله خرمالوی وحشی یا خرمندی ، بلوبری وحشی یا ولیک و ازگیل وحشی یا کندس نشان از همین باور و اعتقاد زایش دارد.

به گفته یعقوبی پخت حلوا و شیرینی جات از برنج و گندم از جمله سیو حلوا (حلوای سیاه)، حلوا سفید و ماکارمه از دیگر غذاهای خاص این مراسم در مازندران است که باز هم ردپای زندگی و حیات در آن نمودار است.

وی ادامه داد: بعلاوه قصه خوانی بخش مجذوب نماینده و خاص آیین های شب یلدا در مازندران است که البته تا حدودی این سنت رو به فراموشی سپرده شده است.

پژوهشگر حوزه تاریخ مازندران کمرنگ شدن قصه خوانی در شب یلدا را ناشی از نفوذ امکانات و فناوری هایی همانند تلفن همراه و فضا دانست که باعث شده تا نسل امروزی بیشتر وقت خود را در این فضاهای غریبه با فرهنگ و سنت کشورمان بگذرانند.

کتابخانه های عمومی به عنوان یکی از نهادهای تقویت نماینده فرهنگ و آداب سنتی به شمار می رود که سالها قبل برای زنده نگه داشتن سنت قصه گویی شب یلدا برگزاری مسابقه ای با عنوان قصه های شب یلدا سعی کرد تا برای ثبت و ضبط این قصه ها اقدام کند.

براساس طرح این نهاد افراد علاقمند با مراجعه به نزدیکترین کتابخانه محل زندگی خود قصه های شب یلدایی خود را تحویل دهد و بدین طریق قصه های قدیمی از نهانخانه دل بزرگان خارج و ثبت شد.

شب یلدا در مازندران به چله شو شب چله معروف است، چرا که چله بزرگ در باور و اعتقاد مردم این دیار از شب یلدا آغاز می گردد و چهل روز ادامه دارد و چله کوچک بیست روز است و از زمانهای بسیار دور طولانی ترین شب نشینی در شب یلدا اتفاق می افتاد.

مردم مازندران باور دارند که در شب یلدا، بین نور و تاریکی جنگی در می گیرد که در نهایت بیدار ماندن آنها باعث شکست تاریکی و سرما خواهد شد و برای این که بتوانند این شب را بیدار بمانند به آداب و رسومی از جمله خوردن تنقلات، قصه خوانی و شنیدن قصه از زبان بزرگترهای خانواده روی می آورند و بنا به اظهارنظر کارشناسان حوزه تاریخ و فرهنگ مازندران در گذشته مردم این دیار خواندن شاهنامه فردوسی را در این شب انجام می دادند، چرا که این کتاب مملو از اشعار رزم و پیروزی است و مازندرانی ها از این نوع اشعار برای تداعی غلبه روشنایی بر تاریکی شب یلدا استفاده می کردند.

مازندرانی های دیروز و امروز سعی می نمایند تا بر روی سفره شب یلدای خود از میوه های جنگلی دانه دار استفاده نمایند آنهم بخاطر نوع نگاهشان است تا به وسیله آن باروری و زایش این شب را نشان بدهند.

از آنجایی که این شب از نظر مردم اهمیت زیادی داشت، موجب بروز فرهنگ ها و خرده فرهنگ های زیادی شد. در سده های اخیر، حافظ خوانی و فال حافظ هم به شب نشینی یلدا راه پیدا کرد. علاوه بر فال حافظ، فال گردو هم مرسوم است. به این ترتیب که دختران و پسران جوان هنگام خواب گردویی زیر بالش خود می گذارند و آرزو می نمایند صبح با شکستن گردو و تماشا مغز آن تعبیر فال می نمایند. یا دختران دم بخت با پوشاندن چهره خود در مسیر عابران می ایستادند و از هفت نفر درخواست چیزی می کردند با این باور که اگر شناخته نشوند، به نیتشان خواهند رسید.

مازندران پیش از این و برای مناسبت های مختلف همیشه فرهنگ ها و آداب مخصوص به خود را دارد که از آن جمله شب یلدا در این دیار با پیوستهای شیرین و مجذوب نمایندهی همراه است.

گردو، کنجد و شکر قرمز هم از دیگر محصولات بومی مازندران است که همچنان جایگاه ثابت در سفره های چله شو دارند. پیسه کنده نام نوعی شیرینی است که با آرد، آب، کنجد، گردو و شکر قرمز یا سفید درست می گردد. این مواد را با هم مخلوط می نمایند و خمیر می گردد و به شکل شیرینی در می آورند که خام خورده می گردد. بعضی از مادران خوش ذوق و با سلیقه مازندرانی به همین مواد زرده تخم مرغ اضافه می نمایند و می پزند تا نان گردویی را برای چله شو مهیا نمایند که در اصطلاح مازندرانی به آن آغوزنون یا نان گردو می گویند.

البته با کنجد و شکر و گاهی عسل شیرینی دیگری هم درست می نمایند که به آن پشتزیک می گویند که معادل فارسی آن حلوای کنجدی است.