تور یونان: تاریخ بیزانس؛ تداوم ساختارهای فرهنگی و تمدنی یونان و روم باستان - اوج باور

سفر با تور یونان را از دست ندهید و از نزدیک با سرزمین اسطوره های باستانی آشنا شوید و شهرهای سانتورینی، آتن و میکونوس را ببینید.

تیموتی ای. گرگوری، نویسنده این کتاب که خود متخصص سرشناس تاریخ بیزانس و استاد کرسی همین درس در دانشگاه اوهایو است، کتاب مذکور را به منظور تدریس برای دانشجویان تاریخ نوشته است. وی هم زمان کوشیده است نگرش سنتی به بیزانس و تمدن آن را که در سراسر متن نگاهی انتقادی به آن دارد، تغییر دهد. چهارچوب نگارش کتاب به نحوی است که هم زمان با ارائه یک روایت سیاسی و کمابیش وقایع نگارانه، از جنبه های فرهنگی، اجتماعی، مالی و فکری تمدن مذکور نیز غفلت نگردد. بخش چشمگیری از حجم کتاب را جدول هایی تشکیل می دهد که در متن اصلی با عنوان Box ضبط شده و در ترجمه فارسی گنجه برای آن انتخاب شده است. این گنجه ها جلوه های مهم و جذابی از حیات تمدنی بیزانس را پوشش می دهند که در متن اصلی مجال بروز نداشته است.

کورنت کهن در پیشگفتار این کتاب با اشاره به این که کتاب صرف مقوله سیاست و جنگ محدود نشده می نویسد: با اینکه موضوعات مذکور به سهم خود اهمیت دارند. امیدوارم که درک خواننده از آن ها در وهله نخست وسیله ای برای موقعیت یابی تاریخ بیزانس باشد و به ما اجازه دهد تا به تجربه ای از زندگی طبقات مختلف جامعه بیزانسی ها از زن و مرد دست یابیم. کانون توجه این روایت به ناچار معطوف به امپراتورها و در کل، افراد است؛ زیرا منابع نوشتاری موجود بیشتر درباره آن ها سخن می گویند؛ اما در سراسر کتاب می کوشیم تا رخدادهای جنگی و سیاسی را با زندگی مردم پیوند دهیم و خواننده را به مواجهه ای شخصی با مردمان امپراتوری بیزانس فراخوانیم.

در بخشی دیگری از این پیشگفتار نیز آمده است: نوشتن روایتی که فرهنگ، حیات روزمره و دین را در چهارچوبی وقایع نگارانه پوشش دهد مسائل جدی ایجاد می نماید. کمترین آن این واقعیت است که سرعت تغییر و تحول پدیدارها یکسان نیست. بنابراین، اگرچه کتاب حاضر دوره حکومت های منفرد را چون ابزاری برای سازماندهی به خدمت گرفته است، مسائل دینی، جریان های فلسفی، تحولات معماری، روندهای مالی نیز چندان با تغییرات تاج وتخت هم آهنگ نبوده است. با این همه، کوشیده ام که این موضوعات فراگیر را درون همان چهارچوب وقایع نگارانه فصل های کتاب آنالیز کنم تا اینکه فصل های مستقلی به آن ها اختصاص دهم و مسئله زمان را نادیده بگیرم.

بنابراین آن گاه که از موضوع جانشینی به سیاست نظامی، دین، جامعه و اقتصاد سیر می کنیم، ممکن است نتیجه اندکی آشفته به نظر رسد. گاه نیز ناچاریم دست نگه داریم و به تحولاتی بنگریم که در گستره زمانی وسیع تری صورت پذیرفته است و دست کم به صورت موقت از مرزهای خشک چهارچوب وقایع نگارانه بگریزیم. امیدوارم که خواننده نیز بتواند در این موارد با من همراهی کند و به جریان اصلی بحث و مسائل وسیع تری که در نظر دارد وفادار بماند.

نویسنده در دیباچه کتاب شرح می دهد: امپراتوری بیزانس در اصل همان امپراتوری روم بود که یک هزاره پس از سقوط روم کهن به دست اقوام بربر ادامه حیات داد. وانگهی، بیزانسی ها امپراتوری خود را ازلی می انگاشتند؛ حکومتی که خداوند بنیان نهاده بود تا از ظهور مسیح تا انتها زمان بر بشریت فرمانروایی کند. فرهنگ و زبان یونانی در آن موضوع داشت اما چندقومی و چندفرهنگی بود؛ مسیحیت آیین مسلط و دین رسمی دولت بود اما ادیان یهودی و اسلام نیز اغلب تحمل می شدند (البته کژآیینان مسیحی خیر!). مرکز امپراتوری بیزانس قسطنطنیه، مرکز نوبنیادش بود، شهری که در عصر باستان با نام بیزانتیوم شناخته می شد (و منشأ اصطلاح بیزانسی بود) و امروز استانبول نامیده می گردد.

بعلاوه در جایی دیگر از همین دیباچه می نویسد: در این کتاب می کوشم فراتر از پیش داوری های فرهنگی علیه بیزانس گام بردارم و بعید نیست بیشتر خوانندگان در لحن من مایه هایی از ستایش را نیز تشخیص دهند. دلیل آن نیست که برای امپراتوری بیزانس و فرهنگ آن فزونی کمتری از دیگر تمدن ها قائلم، بلکه معتقدم مطالعه بیزانس منفعتی ذاتی دارد و جامعه ما با فقدان آگاهی درباره آن بسیار زیان می نماید.

نویسنده وقتی درباره نهادهای امپراتوری بیزانس قلم می زند به نهاد دین مسیحیت که می پردازد می نویسد: این کتاب در پی آن نیست که ظرایف کلام و الهیات مسیحی را آنالیز کند. قرار هم نیست هیچ موضعی درباره اعتبار شیوه های مختلف تفسیر کلام مسیح اتخاذ کند. با وجود این، باید خاطرنشان کنیم که خوانندگان کتاب نباید توقع داشته باشند مسیحیت بیزانس همان چیزی بوده باشد که امروز در غرب جریان دارد. در واقع، بد نیست پیشنهاد کنیم که خوانندگان با همان نگرش باز و شور و شوق پژوهشگرانه ای به سراغ مسیحیت بیزانس بروند که گویی قصد آنالیز ادیان یونان باستان یا چین را دارند. گاه اتفاق خواهد افتاد که مسیحیت بیزانس بسیار آشنا و نزدیک به چشم آید و گاه نیز آن را پدیده ای بسیار نو درخواهند یافت.

در پشت جلد این کتاب نیز درج شده است: تاریخ بیزانس، حیات یکی از دیرپاترین نظام های سیاسی، فرهنگی و تمدنی غرب را روایت می نماید. حیات سیاسی و تمدنی بیزانس بیش از یک هزاره دوام یافت و هر کتابی که بخواهد گزارشی مورد قبول از آن به دست دهد، بادی زمینه بحث را با آنالیز نهادها و موضوعاتی شروع کند که بستر ظهور این تمدن بود. ضمن این که نباید از سرنوشت این امپراتوری و طرقی غافل شد که به واسطه آنها تاثیر فرهنگ بیزانسی ادامه یافت.

با در نظر گرفتن همه این مسائل، ساماندهی این کتاب و دایره شمول و کانون تمرکز آن به تأمل جدی احتیاج داشته است. در نگارش این کتاب هم اختصار نظر در نظر بوده است و هم جامعیت. یک روایت سیاسی سنتی رارائه شده است که مخاطب آن به طور خاص خوانندگانی اند که یا شناختی از بیزانس ندارند یا آن را کم می شناسند. در عین حال، چارچوب وقایع نگارانه کتاب به نحوی طرح ریخته شده است که گستره بزرگ جغرافیایی، زمانی و مضمونی تاریخ بیزانس را ترسیم نماید و به خواننده امکان دهد تغییرات دامنه دار این تمدن در گذر زمان را رصد کند.

کتاب تاریخ بیزانس اثر تیموتی ای. گرِ گوری با ترجمه جواد مرشدلو در 454 صفحه، شمارگان 500 نسخه و قیمت 72 هزار تومان از سوی سازمان سمت منتشر شد.